تعزیه گونه ای از هنر نمایشی است و از ادبیات نمایشی برخوردار است. یک شبیه خوان خود به خود یک بازیگر هم هست. کما اینکه یک تعزیه خوان می تواند در روی سن به اجرای تئار بپردازد. ولی یک بازیگر تئاتر به راحتی قادر به اجرای تعزیه نیست. زیرا تفاوتهایی بسیار بین تئاتر صحنه ای و خیابانی با تعزیه وجود دارد. و به هیچ عنوان نمی توان تعزیه را تئاتر قلمداد نمود.
وجوه اشتراک بین تعزیه وتئاتر:
1- هر دودارای بازیگر می باشند.
2- هم تئاتر وهم تعزیه برای مخاطب اجرا می شود.
3- هر دو کارگردانی می شوند. والبته بین کارگردانی تعزیه وتئاتر تفاوتهایی وجود دارد که تشریح خواهد شد.
4- در هر دو حرکات نمایشی و تصویری سازی به کار می رود.
تفاوت بین تئاتر وتعزیه:
1- نمایشنامه ای که بازیگران به اجرای آن در صحنه تئاتر می پردازند. کلیه قواعد در اماتیکی را در خود نهفته دادند. اعم از شخصیت پردازی، کشمکش، نقطه اوج و ...
ولی در متون نمایشی تعزیه و سخنی موارد فوق را نمی توان یافت.
چون مضمون تعزیه رویارویی دو نیروی خیر و شر می باشد پس هیچگونه شخصیت پردازی در متون تعزیه وجود ندارد. و شخصیت های تعزیه یا صد در صد خوب هستند و یا صد در صد بد هیچگونه تحلول شخصیتی و سیر صعودی و نزولی را در شخصیتهای تعزیه به جز شخصیت حر نمی توان یافت.
2- نمایشنامه فقط برای اجرا به روی سن ترتیب داده شده ومخاطب از یک زاویه به تماشای تئاتر می پردازد. ولی متون تعزیه برای اجرای در سن تئاتر خلق نشده بلکه تماشاچیان به صورت مدور در اطراف تعزیه خوانان حلقه زده و از هر زاویه ای به تماشای تعزیه می نشیند که از تمام این زوایا که نگاه کنیم در می یابیم تمام نقاط طلایی هستند.
3- کارگردانی در تعزیه به عنوان مطلع نمودن اشخاص شبیه خوان در هنگام اجراست. و این امر در حین اجرا انجام می گیرد. هیچگونه میزانسن وحرکت از طرف کارگردان به تعزیه خوان القا نمی گردد. در صورتی که درتئاتر تمام امور کار گردانی پیش از اجرای نمایش انجام می پذیرد. و در حین اجرا کارگردان در میان تماشاگران نشسته وهیچ نقشی ایفا نمی نماید.
4- درتئاتر گریم از نکات ضروری و قابل توجه می باشد.
درصورتی که در تعزیه گریم هیچ معنا و جایگاهی ندارد.
5- در تعزیه از نور فقط برای روشنایی صحنه (میدان تعزیه) استفاه می شود.
تا مخاطب بتواند شبیه خوانان را به خوبی ببیند. غیر از این موضوع نورهیچ نقشی درتعزیه ندارد و در بسیاری از مواقع که تعزیه درگرمای طاقت فرسای روز اجرا می شود.
از زبان شبیه خوان می شنویم که :
شب است و شاهد مقصود چون عنقای زرین پر ....[1]
نمیدانم که می باشد کند هر دم خطاب امشب
به پشت خیمه ها دارد فغان و انقلاب امشب[2]
بر عکس همین موضوع نیز وجود دارد. که تعزیه ای در شب اجرا می شود. ولی اشعاری از قبیل اشعار ذیل را از بیان شبیه خوان می شنویم:
هوا گرم است ای عباس محشر را تماشا کن
تو سقای یتیمانی بگرد و آب پیدا کن
درصورتی که در تئاتر،نور یکی ازارکان اصلی اجرا می باشد. نورهای وضعی، روز و .... که اگر نباشند دراجرای تئاتر کلماتی را وارد خواهد آورد.
6- مخاطب تئاتر مخاطب خاص است. اندک کسی را می توان علاقمند به تئاتر صحنه ای یافت در صورتی که مخاطب تعزیه مخاطب عام می باشد.
7- برای اجرای یک نمایشنامه مدت زمان زیادی دقت لازم است تا تمرینات لازم به طور کلی مختوم خواهد شد. در صورتی که در تعزیه این چنین نیست.[3]
و یک متن تعزیه هزاران بار اجرا می گردد.
8- در تعزیه به هیچ عنوان طراحی صحنه وجود ندارد.
